Ενώ ο εμβολιασμός είναι μία από τις πιο επιτυχημένες παρεμβάσεις στη δημόσια υγεία, η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη παρέμεινε στάσιμη τη δεκαετία πριν από την ασθένεια COVID-19. Η πανδημία του SARS-CoV2, οι παρεμποδίσεις και διακοπές που αυτή επέφερε και οι εντατικές προσπάθειες εμβολιασμού έναντι του ιού πίεσαν αφόρητα τα εθνικά συστήματα υγείας τα έτη 2020 και 2021, οδηγώντας σε σημαντικές οπισθοχωρήσεις όσον αφορά τα παγκόσμια εμβολιαστικά προγράμματα.
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας COVID-19, η χορήγηση της τρίτης δόσης του εμβολίου διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη (diphtheria-tetanus-pertussis, DTP) – που χρησιμοποιείται συχνά για την αξιολόγηση του πόσο καλά τα πηγαίνουν οι χώρες στην παροχή υπηρεσιών εμβολιασμού ρουτίνας σε παιδιά – παρουσίασε μείωση σε παγκόσμιο επίπεδο. Το 2019, η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη κυμαινόταν στο 86%, αλλά μέχρι το 2021, είχε πέσει στο 81%, σημειώνοντας το χαμηλότερο επίπεδό της από το 2008.
Μία άλλη νόσος, η ιλαρά, λόγω της υψηλής μεταδοτικότητάς της, λειτουργεί ως σύστημα έγκαιρης προειδοποίησης, εκθέτοντας γρήγορα τυχόν κενά ανοσίας στον πληθυσμό. Δυστυχώς, το έτος 2022, 21,9 εκατομμύρια παιδιά έχασαν την πρώτη τους δόση ιλαράς, συγκριτικά πολύ περισσότερα από τα επίπεδα του 2019 που ήταν 19,2 εκατομμύρια. Μέχρι την εμφάνιση της πανδημίας COVID-19, η κάλυψη για τα εμβόλια της ιλαράς και των διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη ακολουθούσε μία σταθερή, ελαφρώς ανοδική πορεία από το 2000 και μετά (Γράφημα 1).
Υπάρχουν, όμως, ορισμένα θετικά νέα σύμφωνα με τις αναθεωρημένες (2022) εκτιμήσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ) και της UNICEF για την εμβολιαστική κάλυψη των εθνών παγκόσμια (WHO/UNICEF Estimates of National Immunization Coverage, WUENIC): το έτος 2022, υπήρξε μια ελαφρά ανάκαμψη, με την εμβολιαστική κάλυψη για την τρίτη δόση του DTP (DTP3) να αυξάνεται στο 84% και να επανακάμπτει σχεδόν στα επίπεδα του 2019. Συγκεκριμένα, κατά τη διάρκεια του 2022, περίπου 110 εκατομμύρια βρέφη παγκοσμίως έλαβαν τις τρεις δόσεις του εμβολίου διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη, λαμβάνοντας προστασία από μολυσματικές ασθένειες που μπορούν να προκαλέσουν σοβαρές ασθένειες και αναπηρία ή ακόμα και να αποβούν θανατηφόρες.
Ωστόσο, πίσω από αυτούς τους επίσημους αριθμούς κρύβεται η σημαντική ανισότητα που υπάρχει παγκοσμίως μεταξύ χωρών διαφορετικών εισοδηματικών στρωμάτων, με τις φτωχότερες χώρες να υστερούν – κάποιες φορές σημαντικά – στην εμβολιαστική τους κάλυψη. Πεδία πολύχρονων πολεμικών συγκρούσεων, σε περιβάλλοντα που είναι πολιτικώς εύθραυστα, με ανεπαρκή προγράμματα εμβολιασμού, εν ελλείψει εμβολίων, ή που ευνοούν την ταχύτατη ανάπτυξη επιδημιών, οι χώρες που έχουν τη χαμηλότερη εμβολιαστική κάλυψη βρίσκονται κυρίως στην Αφρική.
Γράφημα 1. Η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη για τα εμβόλια διφθερίτιδας-τετάνου-κοκκύτη (1η δόση – DTP1, 3η δόση – DTP3) και της ιλαράς (MCV1) μεταξύ των ετών 2000-2022.
Αλήθειες και δεδομένα της παγκόσμιας εμβολιαστικής ανοσοποίησης σε μια γρήγορη ματιά
Αλήθεια Πρώτη: Ο εμβολιασμός αποτρέπει τον θάνατο παγκοσμίως
- 4,4 εκατομμύρια θάνατοι παγκοσμίως αποτρέπονται με τον παιδικό εμβολιασμό κάθε χρόνο.
- Περισσότεροι από 50 εκατομμύρια θάνατοι μπορούν να προληφθούν μέσω του εμβολιασμού μεταξύ 2021 και 2030.
Συγκεκριμένα, μέχρι το 2030, υπολογίζεται ότι ο εμβολιασμός κατά της ιλαράς και αυτός κατά της ηπατίτιδας Β μπορούν να σώσουν σχεδόν 19 και 14 εκατομμύρια ζωές, αντίστοιχα.
Αλήθεια Δεύτερη: Ένα στα πέντε παιδιά παγκοσμίως δεν έχουν πρόσβαση σε βασικούς εμβολιασμούς. Η έλλειψη πρόσβασης σε εμβόλια αφήνει τα παιδιά σε κίνδυνο νόσησης, αναπηρίας και θανάτου από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν.
- Το 2021, η παγκόσμια κάλυψη εμβολιασμού για βρέφη μειώθηκε στο 81%, το χαμηλότερο ποσοστό σε πάνω από μια δεκαετία.
- Το 2021, 25 εκατομμύρια παιδιά κάτω του 1 έτους δεν έλαβαν βασικά εμβόλια μέσω ανοσοποίησης ρουτίνας. Συγκριτικά με το 2019, δηλαδή πριν από την έναρξη της πανδημίας της COVID-19, αυτό μεταφράζεται σε 6 εκατομμύρια περισσότερα παιδιά κάτω του 1 έτους που έμειναν μη ανοσοποιημένα με εμβόλια ρουτίνας.
- 18 εκατομμύρια παιδιά μηδενικής δόσης δεν έλαβαν κανένα εμβόλιο, ο υψηλότερος αριθμός που έχει αναφερθεί από το 2005.
- Σχεδόν όλα τα παιδιά μηδενικής δόσης ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, κυρίως στην Αφρική και τη Νοτιοανατολική Ασία. Ακόμα πιο συγκεκριμένα, 11 εκατομμύρια, ή το 62%, ζουν σε μόλις 10 χώρες.
- Περίπου 11 εκατομμύρια υπο-εμβολιασμένα και μη εμβολιασμένα βρέφη ζουν σε εύθραυστες χώρες ή χώρες που πλήττονται από συγκρούσεις.
Αλήθεια Τρίτη: Ο εμβολιασμός προστατεύει την υγεία, τις κοινότητες και τις οικονομίες από απειλές ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβόλια
- Υπάρχουν περισσότερα από 25 ασφαλή και αποτελεσματικά εμβόλια για την πρόληψη ασθενειών, την προστασία της υγείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής και την πρόληψη και τον μετριασμό των εστιών μετάδοσης.
- Εξοικονομούνται 52 αμερικανικά δολάρια ($) ανά 1 $ από την επένδυση σε προγράμματα εμβολιασμού σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος.
- Η πλήρης ανοσοποίηση παιδιών σε χώρες χαμηλού εισοδήματος κοστίζει 18 $ ανά παιδί, μειωμένη από 24 $ το 2013.
Η παγκόσμια εμβολιαστική κάλυψη το έτος 2022 ανά ασθένεια
Η κάλυψη του παγκόσμιου εμβολιασμού το 2022 για μερικούς από τους πιο επικίνδυνους μικροοργανισμούς και τις συνεπακόλουθες παθογόνες καταστάσεις που η μόλυνση με αυτούς μπορεί να επιφέρει, μπορεί να συνοψιστεί στα ακόλουθα:
- Ο αιμόφιλος ινφουέντζας (Haemophilus influenzae) τύπου b (Hib) προκαλεί μηνιγγίτιδα και πνευμονία. Το εμβόλιο Hib είχε εισαχθεί σε 193 (από τα 194) κράτη μέλη του ΠOY μέχρι το τέλος του 2022. Η παγκόσμια κάλυψη με 3 δόσεις του εμβολίου Hib υπολογίζεται στο 76%, ωστόσο υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των περιοχών του κόσμου. Η Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ και η Περιφέρεια Νοτιοανατολικής Ασίας εκτιμάται ότι έχουν κάλυψη 93% και 91%, αντίστοιχα, ενώ η εμβολιαστική κάλυψη είναι μόνο 32% στην Περιφέρεια Δυτικού Ειρηνικού του ΠΟΥ.
- Η ηπατίτιδα Β είναι μια ιογενής λοίμωξη που προσβάλλει το ήπαρ. Το εμβόλιο για βρέφη κατά της ηπατίτιδας Β είχε εισαχθεί σε εθνικό επίπεδο σε 190 κράτη μέλη του ΠΟΥ έως το τέλος του 2022. Η παγκόσμια κάλυψη με 3 δόσεις του εμβολίου ηπατίτιδας Β εκτιμάται στο 84%. Επιπλέον, 113 κράτη μέλη εισήγαγαν σε εθνικό επίπεδο μία δόση εμβολίου ηπατίτιδας Β στα νεογνά μέσα στις πρώτες 24 ώρες της ζωής τους. Η παγκόσμια κάλυψη για τη μία δόση μέσα στις πρώτες 24 ώρες ζωής ενός νεογνού είναι 45% και φτάνει το 80% στην περιοχή του Δυτικού Ειρηνικού του ΠΟΥ, ενώ εκτιμάται ότι κυμαίνεται μόλις στο 18% στην Αφρικανική Περιοχή του ΠΟΥ.
- Ο ιός των ανθρώπινων θηλωμάτων (human papilloma virus, HPV) είναι η πιο κοινή ιογενής λοίμωξη της αναπαραγωγικής οδού και μπορεί να προκαλέσει καρκίνο του τραχήλου της μήτρας στις γυναίκες, άλλους τύπους καρκίνου (ορθού, στοματοφάρυγγα) και κονδυλώματα των γεννητικών οργάνων τόσο σε άνδρες όσο και σε γυναίκες. Έως το τέλος του 2022, 130 κράτη μέλη του ΠΟΥ διέθεταν το εμβόλιο HPV στις εθνικές τους υπηρεσίες εμβολιασμού, συμπεριλαμβανομένων 14 νέων εισαγωγών. Δεδομένου ότι πολλές μεγάλες χώρες δεν έχουν ακόμη εισαγάγει το εμβόλιο και η εμβολιαστική κάλυψη συνεχίζει να είναι μη βέλτιστη σε πολλές χώρες, η παγκόσμια κάλυψη με την πρώτη δόση του HPV μεταξύ των κοριτσιών υπολογίζεται επί του παρόντος στο 21%. Πρόκειται για μια αναλογικά μεγάλη αύξηση από το ποσοστό του 16% για το έτος 2021 και οφείλεται κυρίως στην επίδραση νέων εισαγωγών και προγραμμάτων που επανεκκινήθηκαν μετά από διακοπές εξαιτίας της COVID-19.
- Η βακτηριακή μηνιγγίτιδα είναι μια λοίμωξη που είναι συχνά θανατηφόρα και αφήνει 1 στα 5 άτομα με μακροχρόνιες καταστροφικές συνέπειες μετά την οξεία λοίμωξη. Πριν από την εισαγωγή του επαναστατικού εμβολίου MenAfriVac το 2010, η οροομάδα Α του παθογόνου Neisseria meningitidis αντιπροσώπευε το 80-85% των επιδημιών μηνιγγίτιδας στην υποσαχάρια «ζώνη μηνιγγίτιδας» στην Αφρική (Εικόνα 1). Μέχρι το τέλος του 2022, περισσότεροι από 350 εκατομμύρια άνθρωποι σε 24 από τις 26 χώρες στη «ζώνη της μηνιγγίτιδας» είχαν εμβολιαστεί με το MenAfriVac μέσω εκστρατειών και 14 χώρες είχαν συμπεριλάβει το MenAfriVac στο πρόγραμμα εμβολιασμού ρουτίνας τους. Από το 2017, δεν έχει επιβεβαιωθεί κανένα κρούσμα μηνιγγίτιδας από Neisseria meningitidis οροομάδας Α στην Αφρικανική «ζώνη μηνιγγίτιδας».
- Η ιλαρά είναι μια εξαιρετικά μεταδοτική ασθένεια που προκαλείται από ιό, η μόλυνση με τον οποίο συνήθως οδηγεί σε υψηλό πυρετό και εξάνθημα και μπορεί να οδηγήσει σε τύφλωση, εγκεφαλίτιδα ή θάνατο. Μέχρι το τέλος του 2022, το 83% των παιδιών είχαν λάβει μία δόση εμβολίου ιλαράς μέχρι τα δεύτερα γενέθλιά τους, 188 κράτη μέλη του ΠΟΥ είχαν συμπεριλάβει μια δεύτερη δόση ως μέρος της ανοσοποίησης ρουτίνας και το 74% των παιδιών έλαβαν 2 δόσεις εμβολίου ιλαράς σύμφωνα με τα εθνικά προγράμματα εμβολιασμών.
- Η παρωτίτιδα προκαλείται από έναν εξαιρετικά μεταδοτικό ιό που προκαλεί επώδυνο πρήξιμο στο πλάι του προσώπου κάτω από τα αυτιά (παρωτίδες), πυρετό, πονοκέφαλο και μυϊκούς πόνους. Η μόλυνση με τον ιό της παρωτίτιδας μπορεί να οδηγήσει σε ιογενή μηνιγγίτιδα. ‘Εως τα τέλη του 2022, το εμβόλιο της παρωτίτιδας είχε εισαχθεί σε εθνικό επίπεδο σε 123 κράτη μέλη του ΠΟΥ.
- Οι πνευμονιοκοκκικές ασθένειες περιλαμβάνουν την πνευμονία, τη μηνιγγίτιδα και την εμπύρετη βακτηριαιμία, καθώς και τη μέση ωτίτιδα, την ιγμορίτιδα και τη βρογχίτιδα. Το εμβόλιο κατά του πνευμονιόκοκκου είχε εισαχθεί σε 155 κράτη μέλη του ΠΟΥ έως το τέλος του 2022 και η παγκόσμια κάλυψη τρίτης δόσης εκτιμήθηκε στο 60%. Ωστόσο, υπάρχει μεγάλη διαφοροποίηση μεταξύ των περιοχών, με την Ευρωπαϊκή Περιφέρεια του ΠΟΥ να εκτιμάται ότι έχει κάλυψη 83%, ενώ στην Περιφέρεια του Δυτικού Ειρηνικού του ΠΟΥ η κάλυψη εκτιμάται σε μόλις 23%.
- Η πολιομυελίτιδα είναι μια εξαιρετικά μολυσματική ιογενής ασθένεια που μπορεί να προκαλέσει μη αναστρέψιμη παράλυση. Το 2022, το 84% των βρεφών σε όλο τον κόσμο έλαβαν 3 δόσεις εμβολίου κατά της πολιομυελίτιδας. Το 2022, η κάλυψη των βρεφών που λαμβάνουν την πρώτη δόση αδρανοποιημένου εμβολίου πολιομυελίτιδας (inactivated poliovirus vaccine, IPV) σε χώρες που εξακολουθούν να χρησιμοποιούν από του στόματος εμβόλιο πολιομυελίτιδας υπολογίζεται επίσης σε 84%. Με στόχο την παγκόσμια εξάλειψη, η μετάδοση πολιομυελίτιδας έχει τερματιστεί σε όλες τις χώρες εκτός από το Αφγανιστάν και το Πακιστάν. Μέχρι να διακοπεί η μετάδοση του ιού της πολιομυελίτιδας σε αυτές τις χώρες, όλες οι χώρες παραμένουν σε κίνδυνο εισαγωγής πολιομυελίτιδας, ειδικά οι ευάλωτες που έχουν αδύναμες υπηρεσίες δημόσιας υγείας και ανοσοποίησης και ταξιδιωτικούς ή εμπορικούς δεσμούς με τις χώρες όπου η πολιομυελίτιδα παρουσιάζει ενδημικότητα.
- Οι ροταϊοί είναι η πιο κοινή αιτία σοβαρής διαρροϊκής νόσου σε μικρά παιδιά σε όλο τον κόσμο. Το εμβόλιο ροταϊού εισήχθη σε 121 χώρες μέχρι το τέλος του 2022 και η παγκόσμια κάλυψη υπολογίστηκε στο 51%.
- Η ερυθρά είναι μια ιογενής νόσος που είναι συνήθως ήπια στα παιδιά, αλλά η μόλυνση κατά την πρώιμη εγκυμοσύνη μπορεί να προκαλέσει εμβρυϊκό θάνατο ή σύνδρομο συγγενούς ερυθράς, το οποίο μπορεί να οδηγήσει σε βλάβες του εγκεφάλου, της καρδιάς, των ματιών και των αυτιών. Το εμβόλιο κατά της ερυθράς εισήχθη σε εθνικό επίπεδο σε 174 κράτη μέλη του ΠΟΥ έως το τέλος του 2022 και η παγκόσμια κάλυψη υπολογίστηκε σε 68%.
- Ο τέτανος είναι μια οξεία νόσος που προκαλείται από την εξωτοξίνη του κλωστηριδίου του τετάνου, το οποίο αναπτύσσεται αναερόβια στην περιοχή ενός τραύματος με ακαθαρσίες. Τα σπόρια του Clostridium tetani υπάρχουν στο περιβάλλον ανεξαρτήτως γεωγραφικής θέσης. H εξωτοξίνη του βακτηρίου μπορεί να προκαλέσει σοβαρές επιπλοκές ή ακόμα και θάνατο. Ο μητρικός και νεογνικός τέτανος επιμένει ως πρόβλημα δημόσιας υγείας σε 12 χώρες, κυρίως στην Αφρική και την Ασία.
- Ο κίτρινος πυρετός είναι μια οξεία ιογενής αιμορραγική ασθένεια που μεταδίδεται από μολυσμένα κουνούπια. Από το 2022, το εμβόλιο για τον κίτρινο πυρετό είχε εισαχθεί σε προγράμματα βρεφικής ανοσοποίησης ρουτίνας σε 37 από τις 40 χώρες και περιοχές που κινδυνεύουν από κίτρινο πυρετό στην Αφρική και την Αμερική. Σε αυτές τις 40 χώρες και εδάφη, η εμβολιαστική κάλυψη υπολογίζεται στο 45%.
Εικόνα 1. Η υποσαχάρια «ζώνη μηνιγγίτιδας» και άλλες περιοχές στην Αφρική που διατρέχουν αυξημένο κίνδυνο για μηνιγγιτιδοκοκκική μηνιγγίτιδα.
Με μια πιο διεισδυτική ματιά: η εμβολιαστική κάλυψη διφθερίτιδας- τετάνου-κοκκύτη
Το 2022, υπολογίζεται ότι περίπου 14,3 εκατομμύρια παιδιά δεν έλαβαν καμία δόση του εμβολίου DTP (γνωστά ως παιδιά μηδενικής δόσης).
Ενώ ο αριθμός αυτός αντιπροσωπεύει μία μείωση 3,8 εκατομμυρίων παιδιών σε σύγκριση με το 2021, λόγω της αύξησης της κάλυψης από 86% σε 89%, παραμένει κατά 1,4 εκατομμύρια υψηλότερος από τον αριθμό που αναφέρθηκε το 2019 (Γράφημα 2). Στην Ελλάδα, το έτος 2022, η εμβολιαστική κάλυψη ανέρχεται στο 99% του συνόλου των παιδιών, με τον αριθμό τον μη εμβολιασμένων παιδιών να μην ξεπερνά τα 1.000.
Τα τελευταία χρόνια, έχει δοθεί σημαντική έμφαση στη μείωση του συνολικού αριθμού των παιδιών μηδενικής δόσης και αυτή η εστίαση έχει αποφέρει θετικά αποτελέσματα, ιδιαίτερα όσον αφορά την κάλυψη του DTP1. Είναι σημαντικό να διατηρηθούν αυτές οι προσπάθειες και να οικοδομήσουμε πάνω σε αυτές.
Ωστόσο, τα τελευταία δεδομένα από το WUENIC τονίζουν την ανάγκη να επεκτείνουμε την προσέγγισή μας εξετάζοντας πρόσθετες μετρήσεις που αξιολογούν τους κινδύνους και την πρόοδο της ανοσοποίησης.
Γράφημα 2. Η εμβολιαστική κάλυψη για διφθερίτιδα-τέτανο-κοκκύτη (μία δόση, DTP1) ανά χώρα για το έτος 2022
Αυτή η προσέγγιση διασφαλίζει ότι κανένα παιδί δεν θα αφεθεί χωρίς εμβολιασμό, καθώς χώρες με μεγαλύτερο πληθυσμό βρεφών, όπως η Ινδία, μπορούν να επηρεάσουν αυτούς τους αριθμούς, ακόμη και αν παρουσιάζουν αξιοσημείωτες βελτιώσεις στην εμβολιαστική κάλυψη. Όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, το ποσοστό των παιδιών που λαμβάνουν την τρίτη δόση του DTP (DTP3) χρησιμοποιείται συχνά ως μέτρο για να μετρηθεί πόσο καλά οι χώρες παρέχουν υπηρεσίες ρουτίνας εμβολιασμού.
Σύμφωνα με το Παγκόσμιο Εμβολιαστικό Πρόγραμμα έως το 2030 του CDC (Centers for Disease Control and Prevention), o παγκόσμιος στόχος του ποσοστού παιδιών που θα έχουν λάβει το DTP3 είναι 90%. Το 2022, το παγκόσμιο ποσοστό κάλυψης για την τρίτη δόση του εμβολίου DTP (DTP3) αυξήθηκε από 81% το 2021 σε 84%.
Παράλληλα, 104 χώρες πέτυχαν τουλάχιστον 90% κάλυψη του εμβολίου DTP3 το 2022.
Αν και έχει σημειωθεί πρόοδος, η κάλυψη δεν έχει φθάσει ακόμη το προ-πανδημικό επίπεδο του 86%. Ωστόσο, είναι σημαντικό να σημειωθεί η αξιοσημείωτη επιτυχία των προγραμμάτων εμβολιασμού όλα αυτά τα χρόνια. Το 1980, η κάλυψη του DTP3 ήταν μόνο 20%, αλλά μέχρι το 2000, είχε αυξηθεί στο εντυπωσιακό 72%.
Γράφημα 3. Αριθμός χωρών που έχουν επιτύχει εμβολιαστική κάλυψη άνω του 90% με την 3η δόση του DTP (DTP3), μεταξύ των ετών 2000-2022
Προκλήσεις και θετικές εξελίξεις της εμβολιαστικής κάλυψης
Διάφοροι παράγοντες συμβάλλουν στη διαταραχή των συστημάτων υγείας και εμποδίζουν τη βιώσιμη παροχή υπηρεσιών εμβολιασμού.
Αυτοί οι παράγοντες περιλαμβάνουν συγκρούσεις, ανεπαρκείς επενδύσεις σε εθνικά προγράμματα ανοσοποίησης, ελλείψεις εμβολίων καθώς και εστίες ασθενειών σε περιβάλλοντα που ευνοούν την ανάπτυξη επιδημιών.
Μεταξύ των παιδιών που παραμένουν ανεμβολίαστα ή υποεμβολιασμένα, περίπου 10 εκατομμύρια βρέφη (49%) ζουν σε εύθραυστα ή υπό ανθρωπιστικής βοήθειας περιβάλλοντα, συμπεριλαμβανομένων χωρών που επηρεάζονται από συγκρούσεις.
Τα παιδιά που ζουν σε τέτοιες δύσκολες συνθήκες είναι τα πιο ευάλωτα σε εστίες ασθενειών και χρειάζονται επείγουσα προσοχή και υποστήριξη.
Το 2022, ο αριθμός των χωρών με κάλυψη DTP3 50% ή και λιγότερο αυξήθηκε από πέντε το 2019 σε επτά (Αγκόλα, Κεντροαφρικανική Δημοκρατία, Βόρεια Κορέα, Γουινέα, Παπούα Νέα Γουινέα, Σομαλία και Συρία). Συγκεκριμένα, πέντε από αυτές τις χώρες είναι είτε εύθραυστα κράτη είτε κράτη που επηρεάζονται από συγκρούσεις.
Παγκοσμίως, περισσότερα από τα μισά (πάνω από το 50%) των παιδιών που παραμένουν μη εμβολιασμένα για το DTP3 συγκεντρώνονται σε μόλις οκτώ χώρες: Νιγηρία, Ινδία, Λαϊκή Δημοκρατία του Κονγκό, Αιθιοπία, Πακιστάν, Αγκόλα, Φιλιππίνες και Ινδονησία. Είναι σημαντικό να σημειωθεί ότι παρόλο που αυτές οι πολυπληθείς αναπτυσσόμενες χώρες έχουν σχετικά υψηλά ποσοστά κάλυψης εμβολιασμού, εξακολουθούν να συμβάλλουν σημαντικά στον αριθμό των μη εμβολιασμένων παιδιών. Για παράδειγμα, το 2022, η Ινδία αντιπροσώπευε 1,6 εκατομμύρια από τα μη εμβολιασμένα και υποεμβολιασμένα παιδιά, παρά το γεγονός ότι πέτυχε κάλυψη 93% για μια ομάδα 22,5 εκατομμυρίων επιζώντων βρεφών.
Γράφημα 4. Η εμβολιαστική κάλυψη του DTP3 σε χώρες με κάλυψη λιγότερη από 50% για το DTP3 το 2022.
Για να αυξηθούν τα παγκόσμια επίπεδα ανοσοποίησης, είναι απαραίτητο να δοθεί προτεραιότητα στις προσπάθειες σε χώρες με τον υψηλότερο αριθμό μη εμβολιασμένων παιδιών. Ωστόσο, είναι εξίσου σημαντικό να διασφαλιστεί ότι οι χώρες με χαμηλά ποσοστά κάλυψης, όπου τα παιδιά είναι πιο πιθανό να χάσουν τον εμβολιασμό, λαμβάνουν την προσοχή που χρειάζονται.
Χάρη στις συλλογικές προσπάθειες της UNICEF, των εταίρων και των χωρών της, τα εμβόλια γενικά είναι πλέον πιο ασφαλή και προσβάσιμα από ποτέ. Το κόστος της πλήρους ανοσοποίησης ενός παιδιού σε χώρες χαμηλού εισοδήματος έχει μειωθεί από πάνω από 24 $ το 2013 σε μόλις 18 $ ανά παιδί.
Παρά τις διάφορες προκλήσεις που παρουσιάζονται, οι χώρες ανά τον κόσμο έχουν σημειώσει πρόοδο στην εισαγωγή εμβολίων. Η εμβολιαστική κάλυψη του ροταϊού συνεχίζει να επεκτείνεται σημαντικά από το 2011, ιδιαίτερα σε χώρες χαμηλού εισοδήματος (Γράφημα 5). Συνολικά, 116 χώρες έχουν ενσωματώσει το εμβόλιο κατά του ροταϊού, το οποίο βοηθά στην πρόληψη της διάρροιας. Επίσης, από το 2022, 154 χώρες συμπεριέλαβαν το συζευγμένο εμβόλιο για τον πνευμονιόκοκκο στα προγράμματα εμβολιασμού τους, παρέχοντας προστασία από την πνευμονία. Μέχρι το 20022, ένα άλλο εμβόλιο, το HPV, είχε εισαχθεί πλήρως σε 130 χώρες. Ωστόσο, μόνο το 14% των κοριτσιών παγκοσμίως είναι επί του παρόντος πλήρως προστατευμένα από τον HPV, γεγονός που υποδηλώνει την ανάγκη για ακόμα πιο έντονες προσπάθειες σε αυτόν τον τομέα.
Η πρόληψη των παιδικών θανάτων από αιτίες που μπορούν να προληφθούν και η διασφάλιση της βέλτιστης υγείας και ευημερίας των παιδιών (θα έπρεπε να) αποτελεί προτεραιότητα. Μιλώντας με αριθμούς, το κόστος ενός εμβολίου, συχνά λιγότερο από 1 $, είναι σημαντικά χαμηλότερο από τα έξοδα που σχετίζονται με τη θεραπεία ενός άρρωστου παιδιού ή την καταπολέμηση των εστιών ασθενειών. Επιπρόσθετα, η επένδυση 1 $ στον παιδικό εμβολιασμό μπορεί δυνητικά να αποφέρει απόδοση επένδυσης 20 $ σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος μεταξύ 2021 και 2030.
Το Παγκόσμιο Εμβολιαστικό Πρόγραμμα του CDC για τα έτη 2021-2030
Το παγκόσμιο πρόγραμμα ανοσοποίησης του CDC για τη δεκαετία 2021-2030 (‘CDC GISF 2021-2030 Immunization Program Impact Continuum’) έχει τέσσερις ευρείες φάσεις, ξεκινώντας από την προοδευτική ανάπτυξη νέων εμβολίων και στη συνέχεια, μόλις τα εμβόλια είναι διαθέσιμα, τη μετάβαση στον έλεγχο, μετά στην εξάλειψη και τέλος στην ολοκληρωτική εκρίζωση της νόσου. Αυτές οι τέσσερις φάσεις αντικατοπτρίζουν τις διαφορετικές επιπτώσεις που μπορούν να έχουν τα προγράμματα ανοσοποίησης κατά μίας νόσου.
Στην πρώτη φάση του Προγράμματος, η οποία επικεντρώνεται στην προώθηση της ανάπτυξης νέων εμβολίων («Advance Development»), περιλαμβάνονται δύο υποκατηγορίες ασθενειών: ασθένειες με πολύ υψηλό φορτίο επιβάρυνσης και ασθένειες με δυναμικό επιδημίας ή πανδημίας. Η δεύτερη υποκατηγορία ασθενειών στη φάση της προοδευτικής ανάπτυξης νέων εμβολίων είναι εκείνες με δυνατότητα επιδημίας ή πανδημίας. Θα πρέπει να σημειωθεί ότι το CDC εργάζεται επίσης σε εμβόλια για άλλες ασθένειες που δεν έχουν υψηλό φορτίο επιβάρυνσης ή επιδημικό δυναμικό, καθώς και στην ανάπτυξη νέων εμβολίων για ασθένειες που βρίσκονται ήδη στα στάδια ελέγχου, εξάλειψης ή εκρίζωσης του συνεχούς.
Σχήμα 1. Στόχοι και αρχές του Παγκόσμιου Εμβολιαστικού Προγράμματος 2021-2030 (CDC GISF 2021-2030)
Στο πλαίσιο της δεύτερης φάσης του Προγράμματος που επικεντρώνεται στον έλεγχο της νόσου («Έλεγχος»), υπάρχουν τρεις υποκατηγορίες ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο: ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβόλιο με συγκεκριμένους στόχους ελέγχου, ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβόλιο χωρίς στόχους ελέγχου αλλά με εμβόλια που συνιστώνται σε προγράμματα εμβολιασμού όλων των χωρών και ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβόλιο χωρίς στόχους ελέγχου αλλά με εμβόλια που εξετάζονται με βάση την επιβάρυνση της νόσου. Οι νόσοι COVID-19 και Έμπολα περιλαμβάνονται σε αυτήν την κατηγορία με βάση τις συστάσεις της Στρατηγικής Συμβουλευτικής Ομάδας Εμπειρογνωμόνων του ΠΟΥ για την Ανοσοποίηση (WHO Advisory Group of Experts on Immunization).
Στην τρίτη φάση του Προγράμματος, που επικεντρώνεται στην εξάλειψη της νόσου («Εξάλειψη»), υπάρχουν δύο υποκατηγορίες ασθενειών που μπορούν να προληφθούν με εμβόλιο: η πρώτη υποκατηγορία περιλαμβάνει ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβολιασμό με στόχους για την εξάλειψη της μετάδοσης και η δεύτερη ασθένειες που προλαμβάνονται με εμβολιασμό με στόχους για την εξάλειψη των επιδημιών ή των προβλημάτων-παρεμποδίσεων της δημόσιας υγείας που οι ασθένειες επιφέρουν.
Η τελική φάση του Προγράμματος, που επικεντρώνεται στην ολοκληρωτική εκρίζωση-εξάλειψη της νόσου («Eradicate»), περιλαμβάνει επί του παρόντος μόνο μία ασθένεια που μπορεί να προληφθεί με εμβόλιο: την πολιομυελίτιδα. Στον Πίνακα 1 παρατίθενται οι ασθένειες που περιλαμβάνονται σε κάθε φάση του Προγράμματος από τον Φεβρουάριο του 2021.
Στην Ελλάδα, το επικαιροποιημένο (2023) Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων περιλαμβάνει τα εμβόλια που προστατεύουν από τις ακόλουθες παθήσεις: ηπατίτιδας Β, διφθερίτιδας – τετάνου – ακυτταρικού κοκκύτη, πολιομυελίτιδας, πνευμονιόκοκκου (συζευγμένο και πολυσακχαριδικό), μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας C, μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδων Α,C,W135,Y, μηνιγγιτιδόκοκκου οροομάδας Β, ιλαράς – παρωτίτιδας – ερυθράς, ανεμευλογιάς, ηπατίτιδας Α, ιού ανθρώπινων θηλωμάτων, φυματίωσης, γρίπης και ροταϊού.
Τον Νοέμβριο του 2020, η 73η Παγκόσμια Συνέλευση Υγείας ενέκρινε την Ατζέντα Εμβολιασμών 2030 «Μία Παγκόσμια Στρατηγική που Δεν Αφήνει Κανέναν Πίσω» (Immunization Agenda 2030 [IA2030]: A Global Strategy to Leave No One Behind). Η εγκεκριμένη εμβολιαστική ατζέντα ορίζει τι πρέπει να συμβεί για να επιτευχθεί το παγκόσμιο όραμα ενός κόσμου όπου όλοι, παντού, σε κάθε ηλικία επωφελούνται πλήρως από τα εμβόλια για καλή υγεία και ευεξία. Το πρόγραμμα IA2030 είναι μια παγκόσμια στρατηγική που δημιουργήθηκε για την παγκόσμια κοινότητα και χρειάζεται να γίνει ευρέως κτήμα από όλα τα ενδιαφερόμενα μέλη, συμπεριλαμβανομένων εκείνων που εμπλέκονται στην ενίσχυση των εκάστοτε συστημάτων υγείας και στη λήψη πρωτοβουλιών για συγκεκριμένες ασθένειες.
Με οικουμενικό χαρακτήρα, το πρόγραμμα IA2030 έχει σχεδιαστεί για να ανταποκρίνεται στα συμφέροντα κάθε χώρας, ανεξάρτητα από το επίπεδο πλούτου της ή τη γεωγραφική της θέση.
Η πανδημία COVID-19 κατέδειξε ξεκάθαρα τις δυνατότητες και τις αδυναμίες των διεθνών και εθνικών προγραμμάτων ανοσοποίησης, τονίζοντας εκ νέου την αξία του εμβολιασμού και την ανάγκη για μια ευέλικτη και βιώσιμη προσέγγιση για την ενίσχυση της εμβολιαστικής ικανότητας σε εθνικό, περιφερειακό και παγκόσμιο επίπεδο.
Βιβλιογραφικές πηγές:
• World Health Organization (WHO). Immunization coverage. July 2023.
• UNICEF. Immunization. July 2023.
• Centers for Disease Control and Prevention (CDC). Fast facts on global immunization. April 2023.
• CDC. Vaccine-preventable diseases. June 2023.
• CDC. CDC GISF 2021-2030 Immunization Program Impact Continuum. May 2021.
• Υπουργείο Υγείας. Εθνικό Πρόγραμμα Εμβολιασμών Παιδιών και Εφήβων 2023.
• Lindstrand A, Mast E, Churchill S, Rahimi N, Grevendork J, Brooks A, Magnus E, Nandy R, O’Brien KL. Implementing the immunization agenda 2030: A framework for action through coordinated planning, monitoring & evaluation, ownership & accountability, and communications & advocacy. Vaccine. January 2023.
• WHO. Countries. July 2023.
• CDC. CDC Yellow Book 2024. Meningococcal Disease.
• CDC. CDC Global Immunization Strategic Framework. April 2023.
Πηγη: https://hellenicmedicalreview.gr/