Στο μεταίχμιο μεταξύ της παιδικής ηλικίας και της ενηλικίωσης, οι έφηβοι βιώνουν μια σειρά από ραγδαίες μεταβολές, σωματικές, οργανικές, ψυχοσυναισθηματικές και γνωστικές. Παρόλο που αποτελούν το πιο υγιές τμήμα του πληθυσμού, διανύουν μια περίοδο δυναμικών αλλαγών που θα καθορίσουν σε μεγάλο βαθμό την ενήλικη ζωή τους. Μέσα σε αυτή τη διαδικασία, που χαρακτηρίζεται από αυξημένη περιέργεια και πειραματισμούς, είναι περισσότερο επιρρεπείς σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.
Η Εφηβική Ιατρική είναι μια εξειδίκευση της Παιδιατρικής, αναγνωρισμένη επίσημα σε πολλές χώρες του δυτικού κόσμου αλλά όχι ακόμη στην Ελλάδα, η οποία στοχεύει στην ολιστική ιατρική φροντίδα αυτής της ιδιαίτερης ηλικιακής ομάδας.
Η κ. Ελένη Κοτανίδου, επίκουρη καθηγήτρια Παιδιατρικής και Εφηβικής Ιατρικής στη Β’ Παιδιατρική Κλινική του ΑΠΘ στο ΠΓΝ ΑΧΕΠΑ, μιλάει στο iatronet.gr για την ανάγκη επένδυσης σε αυτό το συναρπαστικό αλλά και λιγότερο καλά φροντισμένο τμήμα του πληθυσμού, όπως αναφέρει. Περιγράφει τις ραγδαίες αλλαγές που συμβαίνουν στην εφηβεία και τις ειδικές δεξιότητες που απαιτεί η ορθή προσέγγιση ενός εφήβου από τον παιδίατρο, με τη χρήση και κατάλληλων εργαλείων αξιολόγησης. Ένα από αυτά είναι το ακρωνύμιο HEEADSSS, για το οποίο θα μιλήσει η ίδια στο 2ο Πανελλήνιο Συνέδριο της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Ελευθεροεπαγγελματιών Παιδιάτρων, που ξεκινά σήμερα στη Θεσσαλονίκη.
Ηλικιακά ορόσημα
Δεν υπάρχει ομοφωνία ως προς τα ηλικιακά όρια της εφηβείας. Ενώ στην Ελλάδα και σε άλλες χώρες το ορόσημο ενηλικίωσης είναι τα 18 έτη, διεθνείς επιστημονικές εταιρείες όπως η Αμερικανική Ακαδημία Παιδιατρικής ανεβάζουν το εύρος της εφηβείας από τα 11 ως τα 21 έτη, χωρίζοντάς το σε υποτμήματα πρώιμης, μέσης και όψιμης.
Σύγχυση υπάρχει και αναφορικά με το ηλικιακό όριο ευθύνης ενός παιδιάτρου και αυτό ενός γιατρού ενηλίκων ως προς την ιατρική φροντίδα του εφήβου. “Στην Ελλάδα, μέχρι το 2018 το ηλικιακό όριο μετάβασης ήταν στα 14 έτη και έκτοτε αυξήθηκε στα 16, με εξαίρεση τις περιπτώσεις που υπάρχει κάποιο χρόνιο νόσημα, στις οποίες διευρύνεται στα 18 έτη”, διευκρινίζει η παιδίατρος.
Δυναμικές αλλαγές κατά την εφηβεία
Οι σωματικές και οργανικές αλλαγές που σηματοδοτούν τη σταδιακή μετάβαση του ατόμου από την παιδική ηλικία στην ενήλικη ζωή, είναι η αύξηση και η ενήβωση. Πιο συγκεκριμένα, αφορούν:
- Την αυξητική αιχμή, την επιτάχυνση της αύξησης μέχρι την κατάκτηση του τελικού αναστήματος.
- Την ανάπτυξη των δευτερογενών χαρακτηριστικών του φύλου και την κατάκτηση της γονιμότητας.
“Αυτές οι διεργασίες αλληλεπιδρούν και ‘συνομιλούν’ μεταξύ τους βιοχημικά, ενώ συνοδεύονται και από πολλές ψυχοσυναισθηματικές μεταβολές”, παρατηρεί η κ. Κοτανίδου. Οι τελευταίες αφορούν κυρίως σε πέντε βασικές οικογένειες:
- Σταδιακή αυτονόμηση από το οικογενειακό περιβάλλον, κατάκτηση ανεξαρτησίας, ικανότητα αυτόνομης λήψης αποφάσεων.
- Ταυτότητα, διαμόρφωση μιας σταθερής αίσθησης του εαυτού, η οποία έχει και συνέχεια στις επιλογές της.
- Ικανότητα σύναψης αλλά και διατήρησης υγιών και λειτουργικών προσωπικών σχέσεων σε όλα τα επίπεδα.
- Θετική εικόνα εαυτού, ανάπτυξη αυτοεκτίμησης και αυτοπεποίθησης.
- Επαγγελματικός στόχος, που θέλουμε να συνάδει με τις ικανότητες του εφήβου, αλλά και με τα προσωπικά του ενδιαφέροντα.
“Όλη αυτή η περίοδος χαρακτηρίζεται από αμφισβήτηση, αντιδράσεις, πίεση από ομάδα συνομηλίκων, ενώ μέσα σε αυτό το πλαίσιο ο έφηβος θα κληθεί να λάβει καθοριστικές αποφάσεις για το σύνολο της ζωής του”, επισημαίνει και συμπληρώνει: “Οι αποφάσεις αυτές αφορούν την εκπαίδευση, την ακαδημαϊκή του πορεία ή τον επαγγελματικό του προσανατολισμό, ή άλλες που αφορούν για παράδειγμα την αποκρυστάλλωση της σεξουαλικής ταυτότητας”.
Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου
Όπως σημειώνει η επίκουρη καθηγήτρια, μέσα σε αυτό το πολυποίκιλα μεταβαλλόμενο περιβάλλον, ο/η παιδίατρος που φροντίζει την υγεία των εφήβων πρέπει να έχει κάποιες ιδιαίτερες γνώσεις, δεξιότητες, εκπαίδευση, προκειμένου να τους παράσχει ολιστική φροντίδα.
“Επιδημιολογικά, οι έφηβοι είναι η πιο υγιής ομάδα του πληθυσμού, επειδή δεν τους επιπολάζουν τα νοσήματα φθοράς που θα εμφανιστούν αργότερα, στην ενήλικη ζωή”, σημειώνει, διευκρινίζοντας ότι “η νοσηρότητα που έχουμε σε αυτή την ηλικιακή ομάδα προκύπτει κυρίως από τον τρόπο που διαβιούν και συνδέεται με το κατά πόσο θα αναπτύξουν ή όχι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου”.
Συμπεριφορές όπως επικίνδυνη οδήγηση, σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προφυλάξεις, κατανάλωση αλκοόλ, χρήση προϊόντων καπνού και απαγορευμένων ουσιών, διαταραχές βάρους από σωματική αδράνεια ή κακή διατροφή, κατάχρηση χρόνου στις οθόνες κ.ά. είναι πολύ συχνές σε μια περίοδο που χαρακτηρίζεται από αυξημένη περιέργεια, πειραματισμό και εξερεύνηση.
Το ακρωνύμιο HEEADSS
Το πιο διαδεδομένο εργαλείο για την ψυχοσυναισθηματική αξιολόγηση του εφήβου, που έχει εισαχθεί και στις κατευθυντήριες οδηγίες, είναι το ακρωνύμιο HEEADSSS. Μέσα από συνέντευξη με κατάλληλο τρόπο προσέγγισης, ο παιδίατρος μπορεί να ανιχνεύσει παράγοντες κινδύνου, αλλά και προστατευτικούς παράγοντες που μπορούν να επηρεάσουν την σωματική και ψυχική υγεία του εφήβου. Έτσι, μπορεί να ασκήσει, ανάλογα, τον προληπτικό, παρεμβατικό ή και θεραπευτικό του ρόλο.
Τα γράμματα του ακρωνύμιου αντιστοιχούν στις λέξεις:
- Home (Σπίτι): Συνθήκες και σχέσεις στην οικογένεια.
- Education/Employment (Εκπαίδευση/Εργασία): Σχολικές επιδόσεις, συνθήκες σχολείο ή στην εργασία.
- Eating (Διατροφή): Διατροφικές συνήθειες και τυχόν προβλήματα.
- Activities (Δραστηριότητες): Χόμπι, αθλητικές, ψυχαγωγικές και κοινωνικές δραστηριότητες.
- Drugs (Ουσίες): Πιθανή χρήση αλκοόλ, καπνού και άλλων ουσιών.
- Sexuality (Σεξουαλικότητα): Σεξουαλική υγεία και συμπεριφορές.
- Suicidal ideation (Αυτοκτονικός ιδεασμός): Ψυχική υγεία και σκέψεις αυτοκτονίας.
- Safety (Ασφάλεια): Αίσθηση ασφάλειας στο σπίτι, στο σχολείο και σε άλλα περιβάλλοντα.
Γιατί να επενδύσουμε στην εφηβεία
Η κ. Κοτανίδου χαρακτηρίζει ως συναρπαστική την ενασχόληση ενός επαγγελματία υγείας με αυτό το δυναμικό τμήμα του πληθυσμού και τονίζει την ανάγκη μεγαλύτερης επένδυσης στην εφηβεία, με αφορμή και πρόσφατα θλιβερά περιστατικά που είδαν το φως της δημοσιότητας.
“Βλέπουμε ότι η πολιτεία προσπαθεί, θέτει μέτρα, ορθά αυστηροποιεί το νομικό πλαίσιο, αλλά δεν επαρκεί η αυστηροποίηση των ποινών. Χρειάζεται να γίνουν περισσότερα από όλους μας, όχι μόνο από την πολιτεία και από το νομοθέτη, αλλά και από επαγγελματίες Υγείας και από γονείς και από το σχολείο”, τονίζει και προσθέτει: “Οφείλουμε να ενσκήψουμε και να αφιερώσουμε και χρόνο και πόρους και έρευνα και κλινικές υπηρεσίες, για να μεγιστοποιήσουμε τη δυναμική αυτού του τμήματος του πληθυσμού, για το οποίο έχουμε κάνει τα λιγότερα. Επενδύοντας και αυξάνοντας την υγεία στην περίοδο τη εφηβείας κερδίζει κανείς, όχι μόνο στους τωρινούς εφήβους, αλλά στους αυριανούς ενήλικες και στους μεθαυριανούς γονείς της επόμενης γενιάς”.
Πηγη: https://www.iatronet.gr/