Πόσο έτοιμη είναι η Ελλάδα για κάποια μελλοντική επιδημία/ πανδημία;

1. Το Global Health Security Index/GHSI είναι ένα διεθνές σύστημα καταγραφής δεκάδων παραμέτρων ετοιμότητας κάθε χώρας απέναντι σε μελλοντικές επιδημίες και άλλες επείγουσες λοιμώδεις καταστάσεις. Στην ανάπτυξή του συμμετέχουν διεθνείς ακαδημαϊκοί και μη κερδοσκοπικοί οργανισμοί και think tank (Nuclear Threat Initiative, το πανεπιστήμιο John Hokpins και μελλοντικά το Brown, και Economist Impact). To 2021 είχαμε την τελευταία του διαθέσιμη έκθεση σχετικά με κάθε χώρα, της Ελλάδας περιλαμβανομένης. Η Ελλάδα βρίσκεται στην 42η θέση, διατηρώντας χονδρικούς μέσους όρους βαθμολόγησης πάνω από τον μέσο όρο των 195 χωρών που μελετήθηκαν, αλλά υστερώντας αυτού του μέσου όρου σε πολλά επιμέρους σημεία (τα περισσότερα από τα οποία δεν έχουν βελτιωθεί από το 2021). Έχει αρκετά θετικά η εκτίμηση, όμως πού υστερεί η Ελλάδα (με κάποια προσωπικά σχόλια);

2. Η Ελλάδα δεν έχει οργανωμένο σύστημα παρακολούθησης της παρουσίας πολυανθεκτικών μικροοργανισμών ή υπολειμμάτων αντιβιοτικών στο έδαφος και τον υδροφόρο ορίζοντα (κάποιοι πολυανθεκτικοί μύκητες γεννιούνται πχ στο έδαφος, εξαιτίας και της χρήσης μυκητοκτόνων άνευ ρυθμιστικού πλαισίου).

3. Η Ελλάδα δεν έχει οργανωμένο σχέδιο και νομοθετικές ρυθμίσεις που να περιορίζουν ή να προβλέπουν αντίμετρα απέναντι στον κίνδυνο διάχυσης ενός παθογόνου, μιας ζωονόσου, από τα ζώα στον άνθρωπο (πολλές αρμοδιότητες ανήκουν στο Υπουργείο… Περιβάλλοντος, ενώ η εξελισσόμενη πανζωοτία από τον ιό της γρίπης Η5Ν1, που έχει δημιουργήσει νέους δυνητικά ευπαθείς επαγγελματικά πληθυσμούς, είναι ένα τυπικό παράδειγμα, με την απουσία συζήτησης γι’ αυτή, στην χώρα). Δεν γνωρίζω αν έχει αναπτυχθεί η διυπουργική συμβουλευτική ομάδα ειδικών στις ζωονόσους που προβλέπεται στο Στρατηγικό Πλάνο 2019-2022 και θεωρητικά θα δρούσε ως σύνδεσμος μεταξύ Υπουργείων Υγείας, Αγροτικής Ανάπτυξης, Περιβάλλοντος, Πολιτικής Προστασίας και ΕΟΔΥ. Δεν υπάρχει ηλεκτρονική δυνατότητα καταγραφής ζωονόσων. Συμπληρώνονται φόρμες και αποστέλλονται (όχι μόνο για ζωονόσους, αλλά γενικά για παθογόνα ιδιαίτερου ενδιαφέροντος).

4. Η παρακολούθηση ζωονόσων σε άγρια ζώα αξιολογείται ως θετική με βάση το παράδειγμα της λύσσας. Δεν υπάρχει όμως γενικευμένη παρακολούθηση για άλλα παθογόνα, και αντίστοιχη ενημέρωση (γνωρίζουν π.χ. οι κυνηγοί ότι ορισμένα άγρια θηλαστικά στην Ευρώπη βρέθηκαν να πάσχουν από την Η5Ν1; Ενημερώθηκαν;).

5. Στον τομέα της βιοασφάλειας, η Ελλάδα είναι επαρκής στο biosafety, τις αρχές αποφυγής έκθεσης σε επικίνδυνους παράγοντες, αλλά όχι στο biosecurity, την αποτροπή ουσιαστικά ακούσιας ή εκούσιας χρήσης λοιμογόνων πχ παραγόντων από άσχετους. Δεν υπάρχει διαθέσιμο αρχείο καταγραφής αποθήκευσης ή επεξεργασίας επικίνδυνων παθογόνων και τοξινών. Δεν υπάρχει νομοθεσία που να προβλέπει τον τρόπο λειτουργίας, πρόσβασης σε αυτές, και προστασίας (περιλαμβανομένης και της ηλεκτρονικής) τέτοιων δομών. Δεν υπάρχει διαθέσιμο πλαίσιο εκπαίδευσης σχετιζόμενων επαγγελματιών για τους κινδύνους και τις προϋποθέσεις χειρισμού τέτοιων επικίνδυνων παθογόνων και ουσιών. Δεν (προβλέπεται να) γίνεται εκτίμηση ψυχικής υγείας και εξαρτήσεων σε άτομα που δυνητικά έρχονται σε επαφή με τέτοια παθογόνα. Δεν υπάρχει επίσημο σύστημα ή νομοθεσία ενεργού παρακολούθησης πιθανής έρευνας dual-use (που γίνεται δηλαδή για καλό αλλά μπορεί να χρησιμοποιηθεί και για κακό). ‘Ο,τι προαιρούνται οι επιτροπές ηθικής των αρμόδιων φορέων ίσως;

6. Αντίστοιχα, δεν υπάρχει νομοθετικό πλαίσιο ελέγχου διακινούμενου συνθετικού DNA (που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για δόλιους σκοπούς- εδώ το πρόβλημα παραμένει παγκόσμιο, και εν μέρει εξαρτώμενο από αυτορρύθμιση των εμπλεκόμενων εταιρειών).

7. Δεν υπάρχει σύστημα πρόβλεψης ανάπτυξης της συνολικής διαγνωστικής ικανότητας, σε περίπτωση επιδημίας/ πανδημίας (μια από τις βασικές παραμέτρους επιτυχίας της Σιγκαπούρης στην πανδημία ήταν η ταχεία ενεργοποίηση “κοιμώμενων” μικροβιολογικών εργαστηρίων και η πρώιμη εκτεταμένη διαγνωστική ικανότητα. Τέτοιο δίκτυο δεν έχουμε αναπτύξει, ούτε αναφέρεται ως φιλοδοξία μας).

8. Δεν έχει αναπτυχθεί δίκτυο ταχείας ιχνηλάτησης επί έκτακτων καταστάσεων. Από τον Απρίλιο του 2020 κάποιοι είχαμε προτείνει την ανάπτυξη ομάδων δημόσιας υγείας ταχείας δράσης, που θα μπορούσαν να στελεχώνονται από νέους υγειονομικούς μετά από σύντομη απλή εκπαίδευση, και που θα έκαναν ιχνηλάτηση, διάγνωση πεδίου, αλλά και παρακολούθηση κατ’ οίκον νοσούντων και ενημέρωση πληθυσμού σε συνθήκες “υγειονομικής ειρήνης”. Η πρόταση του GHSI είναι να υπάρχουν στην χώρα 5 επιδημιολόγοι πεδίου ανά εκατομμύριο πληθυσμού, βέβαια το “πεδίου” επιδέχεται ευέλικτων ερμηνειών.

9. Υπάρχει συγκεκριμένο πλάνο αντιμετώπισης επιδημιών/ πανδημιών, γενικό; Πέραν των ασαφώς προβλεπομένων στον Ξενοκράτη, πέραν των προσαρμογών πλάνων για μεμονωμένα παθογόνα (έχουμε, μη διαθέσιμο δημόσια, για Ebola) σε άλλα; Τέτοια πλάνα λαμβάνουν π.χ. πάντα υπόψη ειδικούς πληθυσμούς (παιδιατρικούς, ανοσοκατασταλμένους). Σκοπεύουμε να αναπτύξουμε κάποιο πλάνο προετοιμασίας απέναντι στην Η5Ν1; Για όποιο πλάνο, έχουμε λάβει υπόψη την ανάγκη ενσωμάτωσης και ενεργοποίησης του ιδιωτικού τομέα (που στη πρωτοβάθμια περίθαλψη έπαιξε εν μέρει σημαντική άμυνα απέναντι στην υπερφόρτωση των νοσοκομείων, άνευ αναγνώρισης βέβαια αλλά και άνευ συγκεκριμένου πλαισίου κινητοποίησης και δράσης).

10. Έχει γίνει απολογισμός των μέτρων που εφαρμόστηκαν στην πανδημία, της αποτελεσματικότητάς τους, των λόγων αποδοχής τους ή μη από την κοινότητα, των πιθανών αποτελεσμάτων άλλων προσεγγίσεων; Έχουμε πάρει μαθήματα; σκοπεύουμε να τα αξιοποιήσουμε; Οφείλει να υπάρχει καταγραφή των απόψεων και των διαφοροποιήσεων των ειδικών;

11. Έχουμε συγκεκριμένο πλάνο έκτακτης ανάγκης για την πληροφόρηση του κοινού πέραν του “θα κάνουμε κάτι με το 112”;

12, Υπάρχει παραπληροφόρηση υγείας που να προέρχεται από πολιτικά πρόσωπα; Και τι κάνουμε γι’ αυτό (ό,τι και για τα ακαδημαϊκά, τα επαγγελματικά, και τα προβεβλημένα κοινωνικά και τα θρησκευτικά πρόσωπα, τίποτε).

13. ‘Εχει καταγράψει η χώρα τα ελλείμματα του συστήματος υγείας που μπορεί να αποδειχθούν ακόμη πιο κρίσιμα στην διάρκεια μιας νέας επιδημίας/ πανδημίας;

14. Έχουμε αναπτύξει απόθεμα μέσων ατομικής προστασίας και ανανεώνεται αυτό; Εδώ η απάντηση του GHSI είναι ναι, μέσω αντίστοιχου συστήματος Ευρωπαϊκής Ένωσης- θέλει επανεκτίμηση ίσως αυτό. Δεν υπάρχει όμως απόθεμα διαγνωστικών εργαλείων και αναλώσιμων, ούτε μηχανισμός που να προβλέπει την εγχώρια παραγωγή αυτών.

15. Δεν υπάρχει σύστημα επικοινωνίας μεταξύ επαγγελματιών υγείας σε έκτακτες συνθήκες (ούτε σε τακτικές). Δεν γνωρίζει το δημόσιο τι ποιούν οι ιδιώτες, ούτε τι ποιούν κάποιοι φορείς του δημοσίου εδώ που τα λέμε που είχαν δικά τους “πρωτόκολλα” στην πανδημία του SARS-CoV-2. Δεν υπάρχει ενημέρωση που να διαχέεται κάθετα και υποχρεωτικά στην πρωτοβάθμια υγεία.

16. Δεν είναι γνωστό αν έχουν προβλεφθεί κονδύλια αφιερωμένα στην πρόληψη και την αντιμετώπιση ΜΕΛΛΟΝΤΙΚΩΝ επιδημιών/ πανδημιών, και αν υπάρχουν πώς διακινούνται. Δεν υπάρχει καν η υπόσχεση- προεκλογική δέσμευση της ανάπτυξης ετοιμότητας απέναντι σε μελλοντικούς κινδύνους επιδημιών/ πανδημιών.

17. Δεν είναι επαρκής η τροφοδότηση των διεθνών βάσεων δεδομένων με στοιχεία βιολογικών υλικών, πέραν της εποχικής γρίπης, ούτε έχει αναπτυχθεί τέτοιο πλαίσιο.

18. Τα ποσοστά εμβολιασμού απαιτούν παρεμβάσεις. Στην έκθεση του ΟΟΣΑ για την κατάσταση της υγείας στην Ελλάδα το 2023 για παράδειγμα, αναφέρεται ότι ακόμη και για το εμβόλιο του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, η κάλυψη σε κορίτσια 11-18 ετών την περίοδο 2017-2021 ήταν μόλις 55%, ποσοστό απογοητευτικό.

19. Οι ελλείψεις και τα θετικά που καταγράφει το GHSI σημαίνουν αρκετά αλλά όχι τα πάντα. Λείπουν τρεις καίριες παράμετροι, που παραμένουν μη μετρήσιμες:

Πρώτον η πολιτική βούληση, να αξιοποιηθούν και να εφαρμοστούν οι δυνατότητες πρόληψης και πρώιμης αντιμετώπισης επιδημιών και πανδημιών (και οι ΗΠΑ Νο1 είναι, αλλά είδαμε στην πανδημία του SARS-CoV-2…). Δεν αρκούν οι συμβουλευτικές επιτροπές ειδικών αν αυτές δεν συνεδριάζουν πχ και αν δεν κρατούνται πρακτικά.

Δεύτερον, η αποδοχή από την κοινότητα τέτοιων προσπαθειών, που απαιτεί εγγραμματοσύνη του κοινού, επαρκή εκλαΐκευση της επιστήμης, και καταπολέμηση της παραπληροφόρησης (αυτό θα αναλυθεί μελλοντικά).

Τρίτον, η εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας, με ενιαίο διδακτικό πλαίσιο στα πανεπιστήμια που να περιλαμβάνει το άμεσο μέλλον της επιστήμης όπως π.χ. την συνθετική βιολογία και τις νέες θεραπευτικές πλατφόρμες, αλλά και την υποχρεωτική περιοδική επανεκτίμηση της επαγγελματικής/ επιστημονικής επάρκειας κάθε υγειονομικού.

Υ.Γ. Μια τέτοια εκπληκτική προσπάθεια δια βιου μάθησης συνεχίζει ο Ιατρικός Σύλλογος Ημαθίας, με την σημερινή του εκδήλωση με καλεσμένο τον καθηγητή Georgios Papazisis, έναν σπουδαίο και πολυσχιδή επιστήμονα που θα μιλήσει για ένα τόσο απλό, φαινομενικά, μα τόσο άγνωστο θέμα, τις αλληλεπιδράσεις μεταξύ κοινά χρησιμοποιούμενων φαρμάκων. Η σελίδα της εκδήλωσης εδώ, μπορείτε να παρακολουθήσετε και διαδικτυακά, στις 7 το απόγευμα σήμερα: https://www.facebook.com/events/1169851317717801

Υ.Γ.2: η εικόνα από την πρώτη επαφή του Hugh Laurie με την ιατρική ποδιά, πολλά χρόνια πριν το Dr. House, στο ξεχασμένο Strapless του σπουδαίου David Hare.